Chris Goethuys : “…Symbolen of zinnebeelden trekken wellicht minder onze aandacht dan dat voor onze voorouders het geval was alhoewel ze nog overal in grote getalen aanwezig zijn… ze zijn zelfs ouder dan het letterschrift. Ze maken deel uit van een bepaald cultureel gegeven wat zich uitstrekte van België, Nederland, Frankrijk en Duitsland tot zelfs Litouwen.
Deze symbolen zijn bedoeld om te communiceren met een onbekende, onzichtbare wereld waarvan men dacht dat deze in staat was heil of onheil rond woningen, boerderijen enz. te brengen of af te wenden.
Hieronder een greep uit de nog zichtbare symbolen in onze beide dorpen Meensel en Kiezegem die maar een beperkt aantal vertegenwoordigd van de diversiteit aan symbolen die her en der in onze streek opduiken. Een interessant onderwerp dat de betekenis van de symboliek nog eens in het daglicht zet zodat het niet verloren gaat…”

Vooral in de stamkroeg kreeg hij elk jaar zo rond eind november de traditionele belangstelling . De kroegbaas begon zijn trouwe tooghangers reeds aan te spreken en hen ” warm” te maken om in de aanstaande kerstperiode,vooral rond 21 december en zeker op kerstavond het gezellig te maken en… ‘meedoen voor den toteman’

Er werd dan zo talrijk mogelijk deelgenomen aan het bijhorend kaartspel. Er waren toen heel wat meer café ‘s en herbergen zodat de cafébazen heel wat moeite moesten doen om zoveel mogelijk “totemannen ” over de vloer te krijgen. Elke kaartspeler (ook voor één keer toteman genoemd) kon bij het einde van het spel zijn “toteman”als prijs overhandigd krijgen,in grootte naargelang de gewonnen slagen in hetkaartspel.

De “toteman ” was een soort gebak dat veel weg heeft van een ingebusseld kerstekind :het heeft de vorm van een romp met aan de top een verbrede verdikking als hoofd en aan de overzijde een verhoogde verdikking als voetjes.

De verhoogde verdikking kreeg het uitzicht van een hoofd dankzij versieringen aangebracht door middel van krenten,noten,gedroogde vruchten.
Het was vooral de cafébazin die hier rijkelijk haar fantasie kon laten gaan bij het voorafgaand bakken.
Hoe beter de reputatie van het café ,hoe beter de “totemannen” in hun glorie aangeboden werden.

De aangehaalde broodvorm met twee vervormde uiteinden bestond reeds in de voor-christelijke tijd toen brood in vorm van dier of kind als offer naar de goden ging .Zulke offer werden opgedragen bij de seizoenwissels (hier 21 december).
Bij de christianisering ging de gelijkenis over in de vorm van een ingebusseld kerstekind .

De formaten van de “toteman” gaan van honderd gram tot twee kilogram .
De “toteman” wordt gemaakt als koekebrood van rijk deeg met krenten en noten .
In de 17 de eeuw bestond er een traditie dat peters en meters een toteman als kerstgeschenk of nieuwjaarscadeau aan de kinderen gaven,versierd met geldstukken.
In de middeleeuwen kreeg elke “meerdere” traditioneel een toteman cadeau :bv de pastoors kregen het van de parochieanen

De toteman van toen….was wellicht de aanloop tot ,en doet ons denken aan
*het gebruik van kerst en nieuwjaarscadeautjes geven
*het nieuwjaargeld van peter en meter
*de verre voorloper van de huidige kersttronkgebakjes
*het gezellige en rijkelijke kerstdiner

Betekenisvolle uitspraken :
over een wispelturig man zegt men ” ‘t is ‘n toteman “
iemand met “veel” gezichten is een totentrekker
iemand op zijne toot geven… is iemand een vuistslag geven

Wie de totemannen bakte zorgde met de krapseling van de moule(?) voor de kwak
De kwak was de laatste prijs in het aangehaalde kaartspel, uiteraard de minst begeerde.
De kwak was als ‘t ware een misbaksel van een “toteman”.
De kwak was de sukkel , de sul ,de bef van de historie.

Een kwak is een restje drank of eten.